Czy ulga prorodzinna podlega egzekucji komorniczej?

Zwrot nadpłaty podatku (w tym z powodu ulgi prorodzinnej przyznanej i odliczonej od wysokości podatku od osób fizycznych) może być zajęty przez komornika sądowego. Jednak kwestią sporną w doktrynie, a także w orzecznictwie Sądu Najwyższego czy Naczelnego Sądu Administracyjnego, jest to jak ta procedura zajęcia środków przez komornika sądowego powinna wyglądać.

Najczęstsza praktyka komornicza

Komornicy sądowi zwykle, w codziennej praktyce egzekucyjnej, zwracają się z pismem do Urzędu Skarbowego, w którym na podstawie art. 896 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296 dokonują zajęcia wierzytelności – należnej nadpłaty podatku od osób fizycznych dla dłużnika, a także nakazują organowi podatkowemu zobowiązać się do nieprzekazania nadpłaty dłużnikowi. Dzięki takiemu działania nadpłata ma trafić bezpośrednio do komornika sądowego. W terminie tygodnia od dnia doręczenia wezwania, organ podatkowy jest obowiązany do złożenia oświadczenia, w którym udzieli informacji komornikowi o tym, czy dłużnikowi przysługuje zwrot nadpłaty podatku, a także o tym, czy inne organy nie roszczą sobie prawa do tego zwrotu. Jest to rozwiązanie najczęściej stosowane w praktyce i w wielu przypadkach organy podatkowe uznają takie zajęcie wierzytelności przez komornika i nie dokonują zwrotu nadpłaty podatku podatnikowi, tylko przekazują ją od razu do komornika.

Procedura zajęcia środków – poglądy orzecznictwa

W judykaturze kwestia zwrotu nadpłaty podatku jest dość często poruszana przez różne sądy. Najpierw, co do tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 24 maja 2002 r. (sygn. II CKN 892/00) wyraził pogląd, że: „[…] o nadpłatach, o odsetkach od nadpłat oraz odsetkach od zaległości podatkowych orzekają organy podatkowe, a przepisy Ordynacji podatkowej nie posługują się pojęciem <<nadpłaty o charakterze cywilnym>>. W ocenie Sądu Najwyższego, uregulowanie dotyczące nadpłat zawarte w Ordynacji podatkowej, nie przewiduje stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, a zasada autonomii i odrębności prawa podatkowego w stosunku do prawa cywilnego nie wymaga potwierdzenia ani szerszego uzasadnienia. Instytucja nadpłaty obejmuje sposoby rozliczania po jej powstaniu, wskazując, które przepisy nie mogą być eliminowane bądź ograniczone przez stosowanie instytucji prawa cywilnego, jeżeli nie wynika to z przepisów prawa podatkowego. Sąd Najwyższy zaakcentował, że w doktrynie prawa cywilnego przyjmuje się, że o niezbywalności praw rozstrzyga ich szczególny charakter albo przepis prawa. Wierzytelności są na ogół zbywalne, chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu lub właściwości zobowiązania”.

W uchwale z dnia 26 listopada 2003 r. (sygn. III CZP 84/03) Sąd Najwyższy zaliczył do kategorii praw niezbywalnych w myśl art. 831 § 1 pkt 3 nadpłatę podatku w zakresie złożenia zeznania rocznego dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych (w myśl art. 74 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926). Uznał również, że podatek „[…] jest świadczeniem publicznoprawnym, o zakresie, którego rozstrzyga Ordynacja podatkowa, będąca w systemie prawa gałęzią w pełni samodzielną. Ordynacja podatkowa wyznacza, bowiem w art. 2 § 4 granicę materii prywatnoprawnej i publicznoprawnej, stanowiąc, że przepisów jej nie stosuje się do świadczeń prywatnych wynikających ze stosunków cywilnoprawnych oraz opłat za usługi”.

Kwestią zwroty nadpłaty podatku zajęło się również sądownictwo administracyjne. Przede wszystkim wojewódzkie sądy administracyjne, aż w końcu sprawa zwrotu nadpłaty podatku od osób fizycznych trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w dniu 27 marca 2014r. wydał bardzo ważny wyrok, który miał rozwiać wątpliwości, co do możliwości zajęcia nadpłaty przez komornika.

W wyroku z dnia 27 marca 2014r. (sygn. II FSK 979/12) Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje: „W ocenie Sądu odwoławczego, źródłem pomyłek zarówno w postępowaniu administracyjnym jak i sądowoadministracyjnym było wadliwe rozumienie prawa materialnego, w szczególności art. 92 Ordynacji podatkowej jak też brak należytej analizy prawnej pojęcia <<zajęcia wierzytelności>> oraz przepisów regulujących w tym zakresie postępowanie egzekucyjne i zakresu odpowiedzialności strony w postępowaniu. Nie mogło to być podstawą skutecznego zarzutu, tym niemniej dla oceny prawidłowości rozstrzygnięcia organu zważyć należy, że organ podatkowy zobowiązany był, przed przekazaniem środków komornikowi sądowemu - i tym bardziej przed podjęciem decyzji o odmowie zwrotu nadpłaty - do wnikliwego badania treści <<zajęcia wierzytelności>> i podjęcia, w wyniku tego badania, zgodnej z prawem decyzji. […]Sąd odwoławczy zaznacza, że powoływanie się przez organy podatkowe i przez Sąd pierwszej instancji, odmawiające stronie zwrotu nadpłaty, na przepisy KPC, w których uregulowane zostało postępowanie egzekucyjne ma wtórne znaczenie dla wyniku sprawy, ponieważ instytucję zwrotu nadpłaty reguluje ustawa Ordynacja podatkowa. Sposób rozumienia przepisów KPC powinien mieć posiłkowe znaczenie dla wyniku sprawy. Podobnie, badanie "zajęcia wierzytelności" przed przekazaniem środków komornikowi sądowemu, ma przede wszystkim znaczenie dla oceny gospodarki finansowej organu administracji przez właściwe podmioty a wynik tego badania nie powinien uzasadniać rozstrzygnięcia o odmowie zwrotu nadpłaty. […] Sąd odwoławczy zauważa, że skoro ustawodawca w Ordynacji podatkowej w sposób szczególny uregulował instytucję nadpłaty podatkowej, w tym także zasady i tryb ustalania nadpłaty oraz jej wysokość, tryb i zasady jej zwrotu oraz wygaśnięcie prawa do zwrotu nadpłaty, ukształtowana w Ordynacji podatkowej natura prawna zobowiązania nadpłaty nie powinna być pominięta przy ocenie dopuszczalności egzekucji z nadpłaty przysługującej solidarnie stronie i jej małżonkowi za długi tylko i wyłącznie małżonka strony i w oparciu o tytuł wykonawczy skierowany tylko przeciwko małżonkowi strony ze względu na szczególną więź prawną między małżonkami jako wierzycielami z tytułu nadpłaty”. W ocenie NSA, organ podatkowy powinien dokonać zwrotu nadpłaty, a dopiero zwrócone dłużnikowi pieniądze będą mogły podlegać egzekucji.

Podsumowanie

Jak wyżej pokazano, w praktyce obrotu istnieją dwa poglądy, co do tego, jak powinna przebiegać egzekucja z nadwyżki podatkowej (wynikającej np. z zastosowania ulgi prorodzinnej). Pierwszy pogląd – stosowany w praktyce przez komorników dopuszcza egzekwowanie nadwyżki bezpośrednio od organu podatkowego, który jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki. Takie działanie pomija etap przelewania środków na konto uprawnionego podatnika i przez to zajęcie środków nie jest dokonywane po ich wpłynięciu na konto osoby, od której ma być wyegzekwowana należność, a od razu za pośrednictwem organu podatkowego. Drugi pogląd (prezentowany przez powyższe orzecznictwo Sądu Najwyższego i Najwyższego Sądu Administracyjnego) jest za innym rozwiązaniem. Środki stanowiące zwrot nadpłaty podatkowej powinny być przelane dłużnikowi i to dopiero z konta dłużnika, komornik może środki pobrać. Zatem, takie działanie nie zakłada pośrednictwa organu podatkowego w przekazywaniu środków komornikowi sądowemu.

W praktyce, nie ma znaczenia jak przebiegnie ten proces (zgodnie z poglądem pierwszym czy drugim), bowiem środki stanowiące zwrot nadpłaty i tak trafią w ręce komornika wcześniej, czy później. Formalnie bardziej poprawnym rozwiązaniem wydaje się to prezentowane w orzecznictwie SN i NSA, jednak nie ma to większego wpływu na sytuację dłużnika, który ma zajęte konto bankowe, bowiem w takiej sytuacji środki przelane przez organ podatkowy tytułem zwrotu nadpłaty podatku, zostaną przez bank automatycznie zajęte na poczet należności egzekwowanym przez komorników.

Już dziś zarejestruj się i odzyskaj pieniądze od Twojego kontrahenta!
Zacznij już dziś »