Jurysdykcja sądu, a nieznane miejsce zamieszkania dłużnika

Jurysdykcja sądu to uprawnienie konkretnego sądu do orzekania w danej sprawie. Co do zasady, aby skutecznie wnieść pozew przeciwko dłużnikowi, musimy jednak znać jego miejsce zamieszkania. Co więc zrobić, jeśli nie wiemy gdzie przebywa dłużnik ani gdzie jest zameldowany? Jaki sąd będzie właściwy do rozstrzygnięcia naszej sprawy, gdy dłużnik przebywa za granicą? Dzisiejszy artykuł poświęcamy problematyce jurysdykcji sądu w przypadku nieznanego miejsca zamieszkania dłużnika.

Co to jest jurysdykcja sądu?

Jurysdykcja to pojęcie, oznaczające kompetencję sądu do orzekania w danej sprawie. Określenie prawidłowej jurysdykcji jest bardzo ważne - sądy mogą orzekać tylko w sprawach zgodnych ze swoją jurysdykcją. Zawsze należy więc upewnić się który sąd będzie odpowiedni do orzekania w danej sprawie.

Aby sąd mógł rozstrzygnąć sprawę, muszą zostać spełnione konkretne warunki, które analizuje się osobno dla każdego przypadku. Szczegółowo określają je ustawy, a w szczególności kodeksy postępowania.

Polski kodeks postępowania cywilnego [Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296] w art. 1099 stanowi, że brak jurysdykcji krajowej sąd bierze pod uwagę z urzędu i to w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek, z zastrzeżeniem art. 1104 § 2 (umowa o jurysdykcję sądów polskich) lub art. 1105 § 6 (umowa wyłączająca jurysdykcję sądów polskich). Brak jurysdykcji krajowej stanowi przyczynę do uznania nieważności postępowania.

Dochodzenie roszczeń od kontrahenta zagranicznego

Pojęcie jurysdykcji nabiera szczególnego znaczenia w przypadku interesów z kontrahentami zagranicznymi. Nie ma sensu się oszukiwać - dochodzenie roszczeń od kontrahentów, mających siedzibę lub zamieszkujących poza Polską zwykle jest trudniejsze. Nie oznacza jednak, że jest niemożliwe. O sposobach, przy pomocy których możesz dochodzić zaległej zapłaty, pisaliśmy w artykule Egzekucja długu z zagranicy - egzekucja długu zagranicznego w Polsce.

Dochodząc roszczeń od kontrahenta z Unii Europejskiej, możesz skorzystać z instytucji Europejskiego Nakazu Zapłaty lub Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, jeśli dysponujesz już orzeczeniem sądu.

Procedury te są maksymalnie uproszczone. Aby z nich skorzystać, konieczna będzie jednak znajomość miejsca zamieszkania dłużnika. Bez tego ustalenie prawidłowej jurysdykcji sądu będzie bardzo trudne. Chcąc pozwać dłużnika, którego miejsce zamieszkania nie jest Ci znane, musisz więc spróbować ustalić jego miejsce zamieszkania.

Jak ustalić miejsce zamieszkania dłużnika za granicą?

Ustalenie miejsca zamieszkania dłużnika za granicą często bywa czasochłonne. W dzisiejszych czasach jest jednak i tak dużo łatwiejsze niż kiedyś. Ludzie, często całkowicie nieświadomie, pozostawiają po sobie wiele „śladów” - chociażby w mediach społecznościowych.

Możesz próbować ustalić adres dłużnika przy pomocy ambasad lub konsulatów. Możesz także skorzystać z pomocy profesjonalnych firm, zajmujących się poszukiwaniem dłużników.

Osoby, które świadczą takiej usługi to tzw. skip tracerzy. Pomagają oni w ustaleniu miejsca zamieszkania dłużnika, przy pomocy m.in. danych o dłużniku, możliwych do odnalezienia w różnych miejscach w Internecie. Warto rozważyć skorzystanie z takiej formy poszukiwania dłużnika, w szczególności, jeśli zależy Ci na czasie, a dług ma znaczną wysokość.

Nieznane miejsce zamieszkania pozwanego, a jurysdykcja sądu - gdy dłużnik przebywa na terytorium UE. Sąd polski czy obcy?

Zgodnie z zasadą określoną w Rozporządzeniu Bruksela I bis, osoby zamieszkujące na terytorium państwa członkowskiego UE mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego. Jeśli próbowałeś ustalić adres zamieszkania pozwanego za granicą, ale Twoje próby nie przyniosły skutku, warto sprawdzić jaką linię orzeczniczą przyjmowały sądy w podobnych sprawach.

Tak naprawdę określenie, który sąd będzie właściwy w bardzo dużej mierze zależy od okoliczności konkretnego przypadku i ciężko tu o wskazanie jednoznacznej zasady.

W wyroku z dnia 17 listopada 2011 roku w sprawie C-327/10 TSUE uznał że w sprawie, w której miejsce zamieszkania pozwanego nie było powodowi znane, właściwy jest sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się ostatnie znane miejsce zamieszkania pozwanego. Co jednak ważne, sprawa dotyczyła powództwa przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, a zatem możesz powoływać się na to orzeczenie tylko w takim przypadku. TSUE uznał, że jurysdykcja według ostatniego miejsca zamieszkania będzie możliwa gdy:

• Sąd nie jest w stanie ustalić aktualnego miejsca zamieszkania pozwanego;
• Nie ma dowodów, że brak że pozwany zamieszkuje w rzeczywistości poza terytorium UE.

Zgodnie z linią orzeczniczą TSUE, wspomniane już wyżej rozporządzenie Bruksela I bis, mające zastosowanie w sporach z konsumentami, nie przesądza o tym, że postępowanie nie może być prowadzone bez osoby, której miejsce zamieszkanie nie jest znane.

Warunkiem jest jednak to, aby sąd upewnił się, że powód podjął w dobrej wierze wszystkie niezbędne czynności, aby odnaleźć pozwanego, któremu niezmiennie przysługuje prawo do obrony.

Nieznane miejsce zamieszkania dłużnika, a jurysdykcja sądu - gdy dłużnik przebywa poza terytorium UE. Sąd polski czy obcy?

Jeśli Twój dłużnik przebywa poza UE i w umowie nie uregulowaliście kwestii jurysdykcji sądu, należy sprawdzić czy Polska i kraj siedziby kontrahenta nie zawały odpowiedniej umowy bilateralnej o współpracy w sprawach sądowych, w tym w przedmiocie jurysdykcji sądu. Wato wiedzieć, że Polskę z wieloma krajami wiąże tzw. Konwencja z Lugano. Dotyczy ona jurysdykcji i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych.

Przy zwieraniu umowy z kontrahentem spoza Polski i spoza UE warto pamiętać, że kwestie jurysdykcji sądu można uregulować w umowie. Oszczędza to wielu późniejszych problemów.

Jeśli okaże się, że kraje nie zawarły stosownej umowy, należy sprawdzić co na ten temat mówią polskie regulacje. Polski kodeks postępowania cywilnego stanowi, że sprawa będzie należała do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej (art.1103 KPC). Należy więc przede wszystkim podjąć próby ustalenia tych informacji. Sąd polski będzie miał jurysdykcję również w przypadkach, gdy:

• Zobowiązanie wynika z czynności prawnej, wykonanej lub mającej być wykonaną w Polsce.
• Zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, ale powstało na terytorium RP.
• Działalność, zakład lub oddział pozwanego znajduje się w Polsce.
• Sprawa dotyczy roszczeń o prawa majątkowe, a majątek pozwanego znajduje się w Polsce lub przysługują mu prawa majątkowe w Polsce i mają one znaczną wartość w stosunku do wartości przedmiotu sprawy.
• Sam przedmiot sporu znajduje się w Polsce.
• Sprawa dotyczy spadku po osobie, które w momencie śmierci zamieszkiwała lub przebywała na terytorium RP.

W wielu przypadkach, gdy zawarłeś umowę z kontrahentem z Polski, który następnie ukrył się poza terytorium UE, może okazać się, że właściwy będzie sąd polski. Każdy przypadek będzie wymagał jednak indywidualnej oceny.

Jeśli żadna z tych sytuacji nie dotyczy Twojego przypadku, a sprawa jest bardziej skomplikowana, ponieważ nie dotyczy polskiego dłużnika, ukrywającego się za granicą, ale kontrahenta zagranicznego - powinieneś skonsultować się z prawnikiem. Każdy taki przypadek będzie wymagał dogłębnej analizy prawnej.

Ustalenie właściwości sądu w Polsce - pozew o zapłatę, a adres pozwanego

Osobną kwestią pozostaje ustalenie miejsca zamieszkania dłużnika w Polsce. Nawet jeśli w sprawie nie bierze udziału tzw. element obcy, a Ty nie znasz miejsca zamieszkania dłużnika w Polsce - nadal zajdzie konieczność jego ustalenia. Miejsce zamieszania dłużnika musisz podać już w pozwie.

Podawanie adresu osoby pozwanej, w tym również dłużnika, jest konieczne. Sąd musi przecież wiedzieć, gdzie doręczyć pozew i kolejne pisma procesowe.

Jak już wspominaliśmy, zasadą jest wnoszenie pozwu do sądu, w okręgu którego mieszka pozwany. Jeśli Twoim dłużnikiem jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, właściwym będzie sąd ze względu na miejsce jej siedziby.

Jeśli powód, czyli osoba występująca z pozwem ich nie poda niezbędnych danych dłużnika, w tym adresu, sąd wezwie go do uzupełnienia tzw. braków formalnych.

Jeśli nie uzupełnisz braków formalnych w terminie 7 dni, sąd zarządzi zwrot pozwu. Oznacza to w praktyce, że Twój pozew nie wywoła żadnych skutków prawnych. Bieg 7-dniowego terminu liczy się zgodnie z przepisami ustawowymi, czyli od dnia doręczenia.

Fikcyjny adres pozwanego w pozwie - czy ma sens?

Wierzyciele, którym zostało niewiele czasu na złożenie pozwu często decydują się na podanie fikcyjnego lub nieaktualnego adresu zamieszkania pozwanego. Nie możemy oczywiście pochwalić takiej praktyki, ani tym bardziej jej zalecać. Nie zmienia to jednak faktu, że jest to pewnego rodzaju sposób na uniknięcie przedawnienia roszczenia.

Zgodnie z art. 177 § 1 pkt 6 KPC podanie w pozwie fikcyjnego czy też nieaktualnego adresu pozwanego, sprawia, że pozew zostaje skutecznie wniesiony. Sąd jednak zawiesi postępowanie po nieudanym doręczeniu pozwu.

Po tym jak wierzycielowi uda się ustalić prawidłowy i aktualny adres dłużnika, postępowanie może zostać ponownie podjęte. Wniosek o podjęcie postępowania powinien zostać złożony w ciągu roku - niezbędne będzie również wskazanie właściwego adresu.

Jeśli jednak podasz w pozwie fikcyjny lub nieaktualny adres dłużnika, a sąd przy pomocy np. bazy PESEL ustali inny adres - prawdopodobnie wezwie Cię do uzupełnienia braków formalnych. Stanie się tak również w sytuacji, gdy ktoś pod wskazanym adresem oświadczy, że dłużnik tam nie zamieszkuje.

Przykład:
Pan Jan złożył do sądu pozew o zapłatę należności przeciwko swojemu dłużnikowi, Panu Krzysztofowi. Jako miejsce zamieszkania pozwanego podał ostatnie znane sobie miejsce. Nie miał pewności czy dane te są aktualne. Okazało się jednak, że chociaż dłużnik już nie zamieszkuje pod wskazanym adresem, korespondencję odebrała jego była żona. W takiej sytuacji z dużą dozą prawdopodobieństwa można założyć, że sąd uzna korespondencję za prawidłowo doręczoną. Jeśli jednak była żona dłużnika wprost oświadczyłaby doręczycielowi, że dłużnik dłużej nie zamieszkuje pod tym adresem, doręczyciel poczyni stosowną wzmiankę. W takiej sytuacji sąd wezwałby Pana Jana do podania aktualnego adresu zamieszkania Pana Krzysztofa pod rygorem zawieszenia postępowania.

Nieznane miejsce zamieszkania dłużnika w Polsce - co dalej? Ustalenie właściwości sądu

Jeśli nie znasz adresu dłużnika, prowadzącego działalność gospodarczą, możesz:

• Sprawdzić jego dane w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEiDG). Znajdziesz tam jednak wyłącznie adres, pod którym prowadzona jest działalność, o ile działalność gospodarcza nie została zarejestrowana w miejscu zamieszkania dłużnika.
• Poszukać informacji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Odnajdziesz tam dane dłużnika będącego: osobą prawną, ułomną osobą prawną lub innym podmiotem, np. fundacją, stowarzyszeniem itp.
• Sprawdzić akta dłużnika w sądzie rejestrowym. Taką możliwość przewiduje art. 10 ustawy o KRS [Dz.U. 1997 nr 121 poz. 769].

W przypadku dłużnika, który nie prowadzi działalności gospodarczej możesz:

• Złożyć wniosek do Centrum Personalizacji Dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji lub do urzędu gminy, w której potencjalnie zamieszkuje dłużnik. Jeśli wykażesz, że masz interes prawny w uzyskaniu danych dłużnika, są duże szanse, że otrzymasz informację o miejscu zamieszkania dłużnika.

Istotą wykazania interesu prawnego jest udowodnienie, że faktycznie musisz uzyskać dane dłużnika. Do wniosku należy zatem załączyć np. umowę z dłużnikiem, nieopłacone faktury VAT i wezwania do zapłaty.

Koniecznie przeczytaj nasz artykuł Jak ustalić dane adresowe dłużnika, w którym szczegółowo opisywaliśmy możliwości, które ma w tym zakresie wierzyciel.

Ustanowienie kuratora - gdy miejsca zamieszkania dłużnika w Polsce żadnym sposobem nie uda się ustalić

Jeśli pomimo prób ustalenia danych dłużnika, jego miejsce zamieszkania w Polsce nadal pozostaje nieznane, zawsze pozostaje możliwość ustanowienia kuratora. Możliwość tę przewiduje art. 143 KPC.

Warunkiem koniecznym dla ustanowienia kuratora jest uprawdopodobnienie, że miejsce pobytu nie jest możliwe do ustalenia z przyczyn obiektywnych. Sąd zanim zdecyduje o ustanowieniu kuratora, zbada czy faktycznie dołożyłeś należytej staranności, aby ustalić miejsce zamieszkania dłużnika.

Jeśli sąd zadecyduje o ustanowieniu kuratora, będzie on reprezentował podczas procesu interesy Twojego dłużnika. Ustanowienie kuratora wiąże się jednak z dodatkowymi kosztami.

System do monitoringu należności i samodzielnej windykacji Vindicat.pl - kompleksowe wsparcie w walce o odzyskanie należności

Jeśli aktywnie prowadzisz działalność gospodarczą, problemy z brakiem terminowych płatności są Ci pewnie doskonale znane. Nawet jeśli znasz miejsce zamieszkania dłużnika, zapewne nie są to dla Ciebie przyjemne sytuacje. W walce z nierzetelnymi kontrahentami małych i średnich przedsiębiorców wspiera system do monitoringu należności i samodzielnej windykacji Vindicat.pl.

System do monitoringu należności i samodzielnej windykacji Vindicat.pl to kompleksowe wsparcie na każdym z etapów odzyskiwania należności.

W systemie można nie tylko windykować, ale również monitorować firmowe płatności. To ważne działanie prewencyjne. Dowiedz się więcej o roli monitoringu płatności.

Jeśli zajdzie konieczność rozpoczęcia windykacji, system prowadzi przedsiębiorcę przez każdy z jej etapów. Z systemu można wygenerować spersonalizowane i gotowe do użycia m.in wezwania do zapłaty, pozwy do sądu i e-sądu. System zaopatruje również małe i średnie firmy we wszystkie dokumenty potrzebne przy egzekucji komorniczej. Przy pomocy kilku kliknięć można także wygenerować gotowy wniosek o ustalenie danych dłużnika.

Z systemu do monitoringu należności i samodzielnej windykacji Vindicat.pl możesz wygenerować kompletny wniosek o ustalenie danych dłużnika. Przedsiębiorcy, zarejestrowani w systemie Vindicat.pl otrzymują pismo gotowe do złożenia w Centrum Personalizacji Dokumentów MSWiA. Muszą pod nim jedynie złożyć własnoręczny podpis.

Oprócz możliwości wygenerowania gotowych i kompletnych dokumentów, użytkownicy Vindicat.pl mogą:

• Negocjować z dłużnikiem online
• Skorzystać ze sprawdzonych scenariuszy windykacji i analizy statusu sprawy
• Korzystać z giełdy długów
• Uzyskać dostęp do Big InfoMonitor - w zależności od wybranej oferty

System Vindicat.pl to jedyne na rynku tak kompleksowe narzędzie windykacyjne. Windykacja w małych i średnich firmach nigdy dotąd nie była jeszcze tak uproszczona.

Ustalenie adresu zamieszkania pozwanego jest niezbędne dla skutecznej realizacji Twoich praw

Podsumowując - dla ustalenia jurysdykcji sądu konieczna jest znajomość miejsca zamieszkania pozwanego lub chociażby podjęcie prób jego ustalenia. Adres zamieszkania pozwanego to bardzo istotny element pozwu. W praktyce jego znajomość warunkuje możliwość skutecznego dochodzenia Twoich praw i decyduje o czasie trwania procesu. Jeśli nie znasz adresu zamieszkania pozwanego, warto więc abyś jak najszybciej spróbował go ustalić i określić jurysdykcję sądu. Czym bardziej przeterminowana będzie należność, tym trudniej będzie ją odzyskać. Jeśli nie podejmiesz odpowiednich kroków, zwiększasz również szanse na to, że dłużnik zacznie się ukrywać.

Pamiętaj, że na każdym etapie Twojej sprawy możesz skorzystać ze wsparcia systemu do monitoringu należności i samodzielnej windykacji Vindcat.pl. Zarejestruj się już teraz i sprawdź jak wiele możliwości system może zaoferować Twojej firmie.

FAQ: