Wszystko o odsetkach

Dzisiaj zajmiemy się odsetkami. Odpowiemy na wszystkie najczęściej zadawane pytania dotyczące odsetek. Wyjaśnimy, jakie są rodzaje odsetek i jak je obliczać. Zapraszamy do lektury.

Co to są odsetki?

Odsetki to nic innego jak wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału. Ich wysokość zależy od stopy procentowej, wielkości kapitału i czasu, na jaki jest zaciągnięte zobowiązanie i może wpłynąć na wysokość zobowiązania.
Na podstawie polskiego prawa możemy wyróżnić dwa rodzaje odsetek: odsetki ustawowe oraz odsetki umowne. Wysokość tych pierwszych (czyli odsetek ustawowych) określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Z kolei odsetki umowne określane są przez strony danej czynności prawnej. Oprócz tego podziału, możemy również wyróżnić odsetki maksymalne oraz odsetki za opóźnienie. Również te pojęcia wyjaśnimy poniżej.

Jak obliczyć odsetki?

Na początek podstawowe pytanie - jak obliczyć odsetki? Często zastanawiamy się nad tym, zanim w ogóle rozważymy to, o jakim typie odsetek powinniśmy rozmawiać z naszym dłużnikiem. Odpowiedź na to pytanie jest prosta i uniwersalna.

Odsetki to świadczenie akcesoryjne w stosunku do głównego zobowiązania. Tak więc, aby je obliczyć, konieczne jest wzięcie pod uwagę kwoty opiewającej na podstawowe zobowiązanie i przemnożenie jej przez odpowiednią stopę procentową odsetek - oczywiście w zależności od ich rodzaju oraz czasu, jaki upłynął od terminu, w którym zobowiązanie główne miało zostać zrealizowane.

Jeśli chcesz samodzielnie obliczyć wysokość odsetek, możesz wykorzystać do tego metody:

1. Składaną – polega na doliczeniu pożyczonej kwoty w okresie oprocentowania. Następnie od powiększonej sumy zaczyna się obliczać odsetki na kolejny okres.
2. Prostą – to metoda, która jest wykorzystywana do obliczenia odsetek po upływie terminu, na jaki został udzielony kredyt i naliczane są od podstawy pożyczonego kapitału.
3. Dyskonto – polega na potrącaniu odsetek z góry przez cały okres kredytowania.

Jeśli nie jesteś pewnym tego, z której metody powinieneś skorzystać, możesz użyć do tego specjalnych kalkulatorów dostępnych na stronach internetowych.

Jaką funkcję pełnią odsetki

Skoro już odpowiedzieliśmy na pytanie najczęściej zadawane przez osoby niecierpliwe, wróćmy do innych kwestii, które są kluczowe zanim będziemy mogli zacząć obliczać odsetki. Najpierw kilka słów o funkcji odsetek. Otóż odsetki przede wszystkim pełnią funkcję odszkodowawczą - są po prostu odszkodowaniem za niewykonania zobowiązania umownego w przewidzianym przez strony terminie. W przypadku odsetek kapitałowych - podstawową funkcją odsetek jest waloryzacja kapitału, a więc zrekompensowanie spadku siły nabywczej pieniądza, która nastąpiła w czasie pomiędzy terminem, kiedy zobowiązanie miało zostać uregulowane, a dniem, w którym faktycznie zostało zrealizowane. Dodatkowo, zadaniem odsetek jest dyscyplinowanie kontrahenta do spełnienia świadczenia w terminie. Po prostu, każdy przedsiębiorca ma świadomość (lub chociaż powinien ją mieć), że gdy wystąpi opóźnienie w realizacji zobowiązania, to konieczne stanie się pokrycie kwoty odsetek, oprócz kwoty należnej za zobowiązanie główne.

Jaki jest termin płatności odsetek?

Teraz o tym, jakie są terminy płatności odsetek. Zasadniczo odsetki płatne są, co roku z dołu. Jednak jeżeli termin płatności określony w umowie jest krótszy niż rok, to w takim przypadku odsetki powinny zostać opłacone wraz z głównym świadczeniem. To zdecydowanie częstszy przypadek w praktyce obrotu.

Odsetki ustawowe

Skoro już wiemy, co to są odsetki, jakie pełnią funkcje i jaki jest termin ich płatności, zajmijmy się rodzajami odsetek. Odsetki ustawowe są nazywane także odsetkami kapitałowymi. Poświęćmy im chwilę uwagi. Ten rodzaj odsetek nie wiąże się z opóźnieniem w spełnieniu świadczenia, tylko z sytuacją, jaką jest korzystanie z cudzego kapitału. Zgodnie z artykułem 359 Kodeksu Cywilnego [Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93], odsetki ustawowe należą się tylko, gdy wynika to z: czynności prawnej albo ustawy, orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu.

Wysokość odsetek ustawowych ogłaszana jest przez Ministra Sprawiedliwości w specjalnym obwieszczeniu [M.P. 2016 poz. 47]. Aktualnie odsetki te wynoszą 5% w stosunku rocznym. Wysokość odsetek ustawowych określana jest na podstawie artykułu 359 § 2 Kodeksu Cywilnego i stanowi sumę aktualnej stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz liczby 3,5%.

W artykule 359 § 1 Kodeksu Cywilnego ustawodawca określił również odsetki maksymalne, które można pobrać w polskim porządku prawnym. Wynoszą one dwukrotność odsetek ustawowych, czyli obecnie odsetki maksymalne wynoszą 10%. Wszelkie umowne odsetki, które są większe od 10% nie obowiązują. Więcej o odsetkach maksymalnych poniżej.

Odsetki ustawowe są formą rekompensaty, przysługującą za zwlokę wierzycielowi. Dla ich uzyskania niezbędne jest wskazanie okresu zwłoki, a nie udowadnianie strat. Jeśli chcesz obliczyć wysokość odsetek ustawowych, powinieneś wskazać:

• Kwotę zaległości
• Liczbę dni zwłoki w uregulowaniu świadczenia
• Ustawowa wysokość stawki
• Liczbę dni w roku

Wzór na wyliczenie odsetek ustawowych może przedstawić tak:
Odsetki ustawowe = (kwota zaległości x liczba dni zwłoki x wysokość stawki odsetek ustawowych) / 365

Wysokość odsetek ustawowych ogłaszana jest przez Ministra Sprawiedliwości w specjalnym obwieszczeniu [M.P. 2016 poz. 47]. Od 8 lipca 2022 odsetki te wynoszą 16% w stosunku rocznym. Wysokość odsetek ustawowych określana jest na podstawie artykułu 359 § 2 Kodeksu Cywilnego i stanowi sumę aktualnej stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz liczby 3,5%.

W artykułach: 359 paragrafie 2 i 481 paragrafem 2 Kodeksu Cywilnego ustawodawca określił również odsetki maksymalne, które można pobrać w polskim porządku prawnym. Dzieli się je na: kapitałowe i za opóźnienie. Od 8 lipca 2022 wysokość odsetek kapitałowych wynosi 20%, natomiast odsetki za opóźnienie 24%. Wszelkie umowne odsetki, które są większe od 10%, nie obowiązują. Więcej o odsetkach maksymalnych poniżej.

Odsetki ustawowe za opóźnienie

Odsetki ustawowe za opóźnienie to kolejny rodzaj odsetek. Odsetki tego typu stanowią zabezpieczenie dla wierzyciela, w przypadku, gdy dłużnik spóźnia się z zapłatą należności. Odsetki ustawowe za opóźnienie stanowią także sankcję za brak spełnienia świadczenia w terminie, który został ustalony przez strony w umowie.

Podstawę prawną do naliczenia tych odsetek stanowi artykuł 481 Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, wierzyciel może naliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie nawet w przypadku, gdy nie poniósł żadnej szkody w wyniku wystąpienia opóźnienia, a samo opóźnienie dłużnika było spowodowane okolicznościami, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie jest ogłaszana przez Ministra Sprawiedliwości w obwieszczeniu (podobnie jak wysokość odsetek ustawowych i maksymalnych, o czym wspomnieliśmy wyżej). Maksymalnie, zgodnie z artykułem 481 § 2 [1] Kodeksu Cywilnego, ich wysokość określona w umowie nie może przekroczyć 14%.

Odsetki za opóźnienie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych

Trzecim rodzajem odsetek, które przewiduje polskie prawo są odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych. Są to odsetki zarezerwowane wyłącznie do obrotu profesjonalnego, czyli do obrotu pomiędzy dwoma lub więcej podmiotami, które mają status przedsiębiorców (tj. osób prowadzących działalność gospodarczą).

Odsetki za opóźnienie, które zostały uregulowane w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych [Dz.U. 2013 poz. 403], a dotyczące wyłącznie relacji biznesowych pomiędzy osobami prowadzącymi działalność gospodarczą, mają pierwszeństwo przed przepisami Kodeksu cywilnego regulującymi odsetki za opóźnienie. Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych stanowi, bowiem akt szczególny w stosunku do ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego, a zgodnie z zasadami wykładni przepisów prawa, akty szczególne mają pierwszeństwo przed aktami ogólnymi (lex specialis derogat legi generali). Jak to działa w praktyce? Już tłumaczymy.

Powyższa zasada oznacza, że najpierw stosujemy przepisy ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, a dopiero później przepisy Kodeksu cywilnego. Oczywiście przepisy tej ustawy mają zastosowanie tylko do transakcji handlowych, czyli relacji pomiędzy przedsiębiorcami, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usług. Oczywiście, przepisy mają zastosowanie tylko, jeżeli strony zawierają transakcję w związku z wykonywaną przez nie działalnością gospodarczą. I jak już wielokrotnie podkreślaliśmy, stronami transakcji muszą być przedsiębiorcy, czyli osoby prowadzące działalność gospodarczą.

Skoro już wiemy, co to są odsetki za opóźnienie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, to możemy zastanowić się nad tym, skąd wynika ich wysokość i jaka ona może być maksymalnie. Otóż wysokość odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych stanowi sumę aktualnej stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i liczby 8%. Za ogłoszenie aktualnej wysokości tych odsetek odpowiedzialny jest Minister Rozwoju. Robi to w stosownym obwieszczeniu. Obecnie maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych od 8 września 2022 wynosi 12,25% w skali roku.

No i na koniec ostatnia kwestia związana z tym typem odsetek za opóźnienie. Identycznie, jak w przypadku typowych odsetek ustawowych za opóźnienie wynikających z Kodeksu Cywilnego, na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych strona umowy, która nie otrzymała zapłaty w terminie nabywa prawo do żądania od dłużnika odsetek za opóźnienie w momencie upływu terminu umówionego na realizację zobowiązania.

Odsetki maksymalne

Kolejny typ odsetek to odsetki maksymalne. Są to największe odsetki, jakie można naliczyć zgodnie z przepisami polskiego prawa. Stanowią one z góry określony limit wysokości odsetek. Zgodnie z Artykułem 359 Kodeksu Cywilnego maksymalna wysokość odsetek, które wynikają z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Jeżeli wysokość odsetek, które są zawarte w umowie przekracza ten limit, to takie zobowiązanie jest nieważne (w części przewyższającej czterokrotność stopy kredytu lombardowego) i należne są jedynie odsetki maksymalne. Wysokość odsetek maksymalnych określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, mając na uwadze zapewnienie dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych. Obecnie odsetki maksymalne Obecnie odsetki maksymalne za opóźnienie wynoszą 16% w stosunku rocznym.
Warto zwrócić uwagę także na to, że od 20 lutego 2022 roku obowiązuje ograniczenie podczas ustalania odsetek maksymalnych. Jeśli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych należą się odsetki maksymalne. Dotyczy to odsetek, które są związane z zaciągniętym zobowiązaniem, jak i za zwłokę.

Nota odsetkowa

Teraz mamy już większość zagadnień za sobą i możemy zająć się kwestiami takimi, jak nota odsetkowa, przedawnienie odsetek, możliwością naliczania odsetek od odsetek i tym, czy odsetki stanowią przychód w myśl przepisów podatkowych. Ale wszystko po kolei. Najpierw o nocie odsetkowej.

W przypadku zaległych płatności częstym rozwiązaniem jest oddanie sprawy do windykacji. Przykładem pisma wysyłanego przez firmy windykacyjne jest nota odsetkowa, zwana również notą obciążeniową. Taka nota to nic innego, jak żądanie opłacenia odsetek na piśmie. Zwykle nota odsetkowa jest wysyłana jako pierwsze pismo w procesie odzyskiwania należności.

Prawidłowo sporządzona nota odsetkowa powinna zawierać elementy:

• Datę przygotowania dokumentu
• Dane wierzyciela i dłużnika
• Podstawę naliczania odsetek poprzez wskazanie numeru dokumentu, okresu opóźnienia w zapłacie
• Kwotę odsetek
• Kwotę należności ogółem
• Termin płatności z odsetkami
• Sposób zapłaty wraz z odsetkami
• Podpis osoby wystawiającej notę odsetkową

Noty odsetkowe mogą być wystawiane w każdym czasie, jeśli istnieje podstawa prawna do ich naliczania.

Czy odsetki się przedawniają?

Kolejna bardzo ciekawa kwestia dotycząca odsetek to pytanie, czy odsetki się przedawniają. Otóż odsetki stanowią prawo akcesoryjne, czyli niesamoistne. Oznacza to, że ich istnienie jest uzależnione od praw samoistnych (nieakcesoryjnych). Powoduje to, że w przypadku przedawnienia roszczenia głównego, roszczenie o odsetki także ulega przedawnieniu.

W tym miejscu warto także przytoczyć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., [sygn. III CZP 43/2004], która stwierdza, że:

„Ustanowiony w art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego.”

W świetle tego orzeczenie, odsetki w obrocie gospodarczym są nie tylko akcesoryjne w stosunku do świadczenia głównego, ale także mają charakter okresowy. Zatem do przedawnienia odsetek zastosowanie będą miały następujące terminy przedawnienia: dla świadczeń okresowych 3 lata; dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - 3 lata, a także dla roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy - 2 lata.

Od każdej reguły, także od tej istnieją wyjątki, gdy odsetki stają się samodzielnym roszczeniem. Pierwszym jest ten, kiedy roszczenie o świadczenie główne wygasło przed terminem upływu przedawnienia. Drugi wyjątek stanowi sytuacja, jeśli przed przedawnieniem się roszczenia głównego doszło do przerwania biegu roszczenia o odsetki.

Podsumowując, jeżeli główne zobowiązanie ulegnie przedawnieniu, to nie mamy prawa dochodzić odsetek. Jest to efekt akcesoryjności odsetek w stosunku do roszczenia głównego. Wyjątek stanowią odsetki za opóźnienie, których termin przedawnienia biegnie osobno w stosunku do należności głównej. Traktowane są one bowiem jako świadczenie okresowe.

Czy odsetki stanowią przychód w myśl przepisów podatkowych?

Przygotowaliśmy dla was odpowiedź na kolejne ciekawe pytania - czy odsetki to przychów w rozumieniu przepisów podatkowych? Otóż tak - otrzymane odsetki zgodnie z prawem podatkowym są przychodem z działalności gospodarczej. Zatem jak je ująć w księgach? Na to pytanie też mamy dla Was gotową odpowiedź - w podatkowej księdze przychodów i rozchodów powinniśmy ująć je w ósmej kolumnie w „pozostałych przychodach”. Poniżej formalne wyjaśnienie.

Otóż zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody z działalności gospodarczej uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. U podatników dokonujących sprzedaży towarów i usług opodatkowanych podatkiem od towarów i usług za przychód z tej sprzedaży uważa się przychód pomniejszony o należny podatek od towarów i usług. Za datę powstania przychodu na gruncie prawa podatkowego uważa się dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi. Nie później niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności. Odsetki w dniu otrzymania stają się przychodem naszej działalności gospodarczej. Nie są nim odsetki naliczone, lecz nieotrzymane.

Odsetki od odsetek

I wreszcie zastanowimy się, czy możliwe jest naliczanie odsetek od odsetek.

Otóż na podstawie obowiązujących przepisów naliczanie odsetek od odsetek jest zakazane. Jednak od zasady tej zostały przewidziane pewne wyjątki. Zgodnie z art. 482 § 1 Kodeksu Cywilnego dopuszcza się naliczanie odsetek od odsetek w przypadku, gdy żądanie odsetek od zaległych odsetek zostało uwzględnione w pozwie, który obejmował zaległe odsetki. To pierwszy wyjątek. Kolejnym wyjątkiem jest zgoda stron na doliczenie zaległych odsetek do sumy długu. Powoduje to, że naliczenie odsetek od odsetek jest możliwe w przypadku doliczenia do głównego długu odsetek narosłych na dzień poprzedzający wniesienie pozwu i zaliczenie ich do wartości przedmiotu sporu. Należy jednak pamiętać, że żądanie dalszych odsetek możliwe jest dopiero od dnia wniesienia pozwu. I wreszcie, trzeci wyjątek - zakaz naliczania odsetek od odsetek nie obejmuje pożyczek długoterminowych udzielanych przez banki i inne instytucje finansowe.

Skomplikowane - sprawdź, że system do samodzielnej windykacji online Vindicat.pl sam naliczy za Ciebie należne odsetki

Odsetki za opóźnienie, odsetki maksymalne, odsetki z ustawy o transakcjach handlowych, itp. Skomplikowane, prawda? Żeby uniknąć problemów z niepoprawnie naliczonymi odsetkami sprawdź system do samodzielnej windykacji online Vindicat.pl, który zawiera specjalne algorytmy umożliwiające automatyczne naliczanie odpowiednich odsetek. Codziennie kwota należnych odsetek będzie przeliczana automatycznie przez system Vindicat.pl - dzięki temu nie tylko zaoszczędzisz czas, który musiałbyś przeznaczyć na ręczne liczenie odsetek, ale zyskasz pewność, że odsetki zostały poprawnie policzone. Dodatkowo generując dokumenty w systemie Vindicat.pl (takie jak wezwanie do zapłaty czy też pozew) zawsze masz pewność, że naliczona kwota odsetek jest aktualna na dzień dokonywania wydruku.

Kwota odsetek najbardziej wyeksponowana jest na wezwaniu do zapłaty dostępnym w systemie do samodzielnej windykacji online Vindicat.pl. Ma to skłonić dłużnika do szybszej spłaty zobowiązania. Przecież każdego dnia opóźnienia, naliczają się kolejne odsetki związane z nieuregulowaniem świadczenia na czas.

Sprawdź system do samodzielnej windykacji online już dziś. Tylko pamiętaj, żeby wypełniając informacje o Twoim zobowiązaniu nie zapomnieć o jego wysokości. Tylko tyle wystarczy, aby system Vindicat.pl automatycznie naliczył należne Ci odsetki. Po wprowadzeniu kwoty należności, system automatycznie naliczy obecnie należne odsetki i z każdym dniem będzie waloryzował kwotę naszego długu. To bardzo wygodne rozwiązanie, prawda?

Już dziś zarejestruj się i odzyskaj pieniądze od Twojego kontrahenta!
Zacznij już dziś »